एका बाजूला अतिवृष्टी आणि बदलतं हवामान यामुळे शेतकरी संकटात सापडला आहे, तर दुसऱ्या बाजूला झारखंडच्या हजारीबागमधील शेतकऱ्यांनी एका साध्या पण प्रभावी जुगाडाने कृषी क्षेत्रात क्रांती घडवून आणली आहे. होय, आम्ही बोलतोय 'मल्चिंग' (Mulching) नावाच्या जादुई तंत्रज्ञानाबद्दल, ज्याने येथील शेतकऱ्यांचे नशीबच बदलून टाकले आहे. ज्या पावसामुळे इतर शेतकऱ्यांच्या डोळ्यात पाणी आले, त्याच पावसाळ्यात मल्चिंगचा वापर करणारे शेतकरी तिप्पट नफा कमावत आहेत.
काय आहे हे 'मल्चिंग' तंत्रज्ञान?
तुम्ही विचार करत असाल की, हे मल्चिंग म्हणजे नेमकं काय? सोप्या भाषेत सांगायचं तर, शेतातील पिकांच्या रोपांभोवतीची जमीन नैसर्गिक किंवा कृत्रिम घटकांनी झाकणे म्हणजेच मल्चिंग. यासाठी शेतकरी साधारणपणे पेंढा, वाळलेले गवत, पालापाचोळा किंवा आजकाल लोकप्रिय असलेली प्लॅस्टिकची शीट (Plastic Mulch Film) वापरतात.
ही पद्धत रॉकेट सायन्स नाही, पण तिचे फायदे एखाद्या चमत्कारापेक्षा कमी नाहीत. हजारीबागच्या शेतकऱ्यांनी हेच सिद्ध करून दाखवलं आहे.
एका खर्चात तिप्पट कमाई? कसं शक्य आहे?
हजारीबागच्या प्रगतीशील शेतकऱ्यांनी सांगितलं की, मल्चिंग पेपर एकदा शेतात अंथरल्यावर त्याचा फायदा एकाच नाही, तर तब्बल तीन पिकांसाठी होतो. म्हणजे खर्च एकदाच आणि कमाई तीनदा! यामुळेच त्यांची निव्वळ आमदनी थेट तिप्पट झाली आहे.
या तंत्रज्ञानामुळे शेतीतील अनेक मोठे खर्च वाचतात:
- खुरपणीचा खर्च शून्य: प्लॅस्टिक मल्चिंगमुळे सूर्यप्रकाश जमिनीपर्यंत पोहोचत नाही, त्यामुळे तण उगवतच नाही. परिणामी, मजुरांवर होणारा मोठा खर्च वाचतो.
- पाण्याची ७०% बचत: मल्चिंगमुळे जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो. बाष्पीभवन होत नसल्याने पिकांना वारंवार पाणी देण्याची गरज भासत नाही.
- खतांचा प्रभावी वापर: दिलेली खते थेट पिकांच्या मुळाशी राहतात, पावसात वाहून जात नाहीत. यामुळे खतांचा खर्चही कमी होतो.
ज्यावेळी हजारीबागमधील इतर शेतकऱ्यांची पिके मुसळधार पावसाने खराब झाली, तेव्हा मल्चिंग केलेल्या शेतकऱ्यांची पिके सुरक्षित होती आणि त्यांना बाजारात चांगला भावही मिळत होता.
पावसाळ्यात 'सुरक्षा कवच' आणि उन्हाळ्यात 'वॉटर बँक'!
मल्चिंग पद्धत प्रत्येक हंगामात शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरते:
- पावसाळ्यात: अतिवृष्टीमुळे होणारी जमिनीची धूप थांबवते. फळे आणि भाज्यांचा मातीशी थेट संपर्क येत नसल्याने ते सडत नाहीत आणि त्यांची गुणवत्ता टिकून राहते.
- उन्हाळ्यात: जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवते, ज्यामुळे पाण्याची प्रचंड बचत होते आणि पिके उष्णतेपासून सुरक्षित राहतात.
- हिवाळ्यात: जमिनीतील तापमान नियंत्रित ठेवून पिकांना थंडी आणि पाल्यापासून (पाला) वाचवते.
याशिवाय, मल्चिंगमुळे जमिनीतील कीटकांचा आणि रोगांचा प्रादुर्भावही कमी होतो, ज्यामुळे कीटकनाशकांवरील खर्च वाचतो.
भारतातील एकमेव उलटी वाहणाऱ्या नदीची कहाणी ! का वाहते ही नदी उलटी? वाचा सविस्तर
सरकारही सुध्दा देणार ५०% अनुदान!
शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाकडे वळवण्यासाठी सरकारही मदत करत आहे. एकात्मिक फलोत्पादन विकास अभियानांतर्गत प्लॅस्टिक मल्चिंगसाठी सरकारकडून प्रति हेक्टर खर्चाच्या ५०% म्हणजेच १६,००० रुपयांपर्यंतचे अनुदान दिले जाते. यासाठी शेतकरी आपल्या जिल्ह्याच्या कृषी विभागाशी संपर्क साधू शकतात.
हजारीबागच्या शेतकऱ्यांची ही यशोगाथा संपूर्ण देशातील शेतकऱ्यांसाठी एक प्रेरणा आहे. बदलत्या हवामानाच्या काळात पारंपरिक शेतीसोबत मल्चिंगसारख्या आधुनिक आणि कमी खर्चाच्या तंत्रज्ञानाची जोड देणे ही काळाची गरज आहे. कमी मेहनत, कमी खर्च आणि जास्त नफा हे समीकरण जर तुम्हालाही तुमच्या शेतीत आणायचे असेल, तर मल्चिंग पद्धतीचा विचार करायलाच हवा. कारण, स्मार्ट शेतकरी तोच जो काळाच्या पुढे एक पाऊल टाकतो!
0 टिप्पण्या